W połowie pomiędzy ciśnieniem górnym a ciśnieniem dolnym znajduje się tzw. ciśnienie tętna. W przypadku wzrostu ciśnienia tętna, pacjentowi grozi zawał.

Serce to najbardziej pracowity narząd ludzkiego ciała. Nie śpi, nie odpoczywa, nie może wybrać się na urlop. To za jego sprawą w naszym organizmie wciąż krąży krew zaopatrująca w życiodajne składniki wszystkie organy.

Jeden cykl pracy serca składa się z dwóch faz. Gdy serce jest w całości wypełnione krwią, rozpoczyna się pierwsza z nich, czyli skurcz. Przedsionki serca kurczą się, aby krew maksymalnie wypełniła komory. Zastawki przedsionkowo-komorowe zamykają się, aby uniemożliwić wycofanie się krwi. Dają przy tym zjawisko osłuchowe nazywane pierwszym tonem serca. Po skurczu przedsionków dochodzi do skurczu komór i przepchnięcia krwi do aorty (krążenie duże, lewe) oraz do pnia płucnego (krążenie małe, prawe). Jednocześnie zamykają się zastawki aorty i pnia płucnego, nie dopuszczając do wycofania się krwi, a zjawisko odsłuchowe, które towarzyszy temu procesowi, nazywane jest drugim tonem serca. Wówczas rozpoczyna się rozkurcz, czyli druga faza cyklu pracy serca, podczas której krew napływa z żył (główna górna i dolna) do obu przedsionków i komór. Kiedy serce znowu zostanie nią maksymalnie wypełnione, dojdzie do kolejnego skurczu itd. W normalnych warunkach zdrowe serce pracuje z częstotliwością od 60 do 80 cykli na minutę.
Nieustanne wahania

Aby krew w czasie skurczu dobrze wypełniła wszystkie naczynia, a w czasie rozkurczu wróciła do serca, musi być z niego wyrzucana z odpowiednią siłą. Podczas każdego takiego cyklu krew musi zatem napierać na delikatne ściany naczyń pod określonym ciśnieniem – nazywanym po prostu ciśnieniem tętniczym. W czasie skurczu serca ciśnienie narasta, a podczas rozkurczu maleje.

Ta właściwość układu sercowo-naczyniowego sprawia, że mamy do czynienia z dwoma rodzajami ciśnienia: skurczowym, określanym potocznie jako „górne”, oraz rozkurczowym, czyli „dolnym”. Optymalne ciśnienie tętnicze u zdrowego dorosłego człowieka wynosi: RR=120/80 mmHg. W zapisie tym „RR” jest skrótem od nazwiska: Scypiona Riva-Rocci, włoskiego uczonego, który w 1898 r. jako pierwszy skonstruował aparat do mierzenia ciśnienia – manometr, „120” to wartość ciśnienia skurczowego, „80” – wartość ciśnienia rozkurczowego, a „mmHg” to jednostka pomiaru ciśnienia, czyli milimetry słupa rtęci.

Ciśnienie krwi podlega ciągłym zmianom – naturalnym lub chorobowym. W dłuższym wymiarze czasu jego wartość pozostaje w ścisłym związku z naszym wiekiem. Wzrasta ono w miarę dojrzewania organizmu i rozwoju jego funkcji. U dorosłych za ciśnienie prawidłowe uznaje się 120-129/80-84 mmHg.

Wartość ciśnienia zależna też jest od pory doby, aktywności fizycznej, spożytego jedzenia i używek, a nawet naszego stanu emocjonalnego i warunków biometeorologicznych. Ciśnienie wzrasta w ciągu dnia, w trakcie wysiłku, po wypiciu kawy, gdy odczuwamy stres, a także podczas słonecznego wyżu. Obniża się zaś w nocy, w trakcie odpoczynku, gdy jesteśmy najedzeni i zrelaksowani i podczas deszczowych, niżowych dni.

Wzrost ciśnienia tętniczego ponad optymalną normę uznawany jest za chorobę – nadciśnienie tętnicze. Do jej zdiagnozowania upoważniają kilkakrotne pomiary, które wykazują wartość wyższą niż 140/90 mmHg – takie wskazanie oznacza początek nadciśnienia. U osób, które są zagrożone wystąpieniem chorób układu sercowo-naczyniowego, już na nie cierpią bądź przebyły zawał, udar mózgu lub mają cukrzycę, nadciśnienie diagnozowane jest już przy powtarzającej się w pomiarach wartości większej niż 130/80 mmHg. U 95% wszystkich chorych, u których wykryto nadciśnienie, ma ono charakter pierwotny (samoistny), a jego przyczyny nie są ostatecznie wyjaśnione. U pozostałych 5% mamy do czynienia z nadciśnieniem tętniczym wtórnym, które jest objawem określonej choroby, np. nerek lub gruczołów wydzielania wewnętrznego. Jeśli będzie ona odpowiednio leczona, prawidłowe wartości ciśnienia mogą zostać przywrócone. Leczenie pierwotnego nadciśnienia trwa przez całe życie.

Nowy wskaźnik

U każdego, niezależnie od płci, do 50-60 r.ż. zarówno ciśnienie skurczowe (górne), jak rozkurczowe (dolne) wzrastają równolegle, ale w kolejnych dekadach to pierwsze rośnie, a drugie maleje. Różnicę między tymi wartościami określa się terminem ciśnienie tętna.

Optymalna wartość ciśnienia tętna u zdrowej dorosłej osoby wynosi 40-60 mmHg – przy ciśnieniu skurczowym w granicach 120-140 mmHg i rozkurczowym – 80-90 mmHg. O wysokim ciśnieniu tętna mówimy wtedy, gdy przyjmuje ono wartość powyżej 63 mmHg.

Główną przyczyną wzrostu ciśnienia tętna jest postępująca z wiekiem sztywność oraz zgrubienie ścian tętnic – głównie aorty, która odprowadza krew z serca i tętnicy szyjnej. Proces ten nazywany jest stwardnieniem tętnic (arteriosclerosis). Zdrowe tętnice przypominają elastyczne rurki. Dzięki tej właściwości mogą rozszerzać się o ok. 10% pod wpływem naporu krwi toczonej w skurczu serca i utworzyć tzw. sekundowy rezerwuar tętniczy, który w czasie rozkurczu zapewnia ciągłość przepływu krwi do tkanek. Sprawcami tej elastyczności są sprężyste włókna elastyny, które wprawdzie charakteryzują się dużą wytrzymałością, ale po 60. r.ż. i one zaczynają wykazywać oznaki degeneracji. Na sztywnienie tętnic wpływa także przewlekła choroba nadciśnieniowa oraz miażdżyca.

Elastyczność tętnic i ich zdolność do „wybrzuszania się” przy skurczu serca wpływają na zmniejszenie ciśnienia krwi toczonej do tkanek. Tętnice usztywnione i zwężone zmuszają zatem serce do większego wysiłku, aby przetoczyło ono tyle samo krwi, w takim samym czasie, kiedy tętnice były bardziej sprężyste. Aby sprostać temu wymaganiu, serce musi „wypuścić” krew pod większym ciśnieniem. Im sztywniejsze są duże naczynia tętnicze, tym większy jest wzrost ciśnienia skurczowego, a w efekcie i ciśnienie tętna. Ciśnienie tętna może też wzrosnąć przy ciężkiej niedokrwistości (anemii), nadczynności tarczycy lub przy chorobach zastawki aorty.