Ta dość „staromodna” choroba wywoływana jest przez pałeczkę krztuśca. Charakteryzuje się wysokim stopniem zakaźności, krztusiec szerzy się drogą kropelkową w czasie kaszlu, kichania, mówienia lub przez kontakt bezpośredni z chorym.

Najczęstszy przedział wiekowy zachorowań to okres 0–4 lat. Zachorowania mogą wystąpić już w pierwszych tygodniach po urodzeniu, gdyż noworodek nie otrzymuje biernej odporności przeciwkrztuścowej od matki. Przebycie krztuśca pozostawia długotrwałą odporność, lecz powtórne zachorowanie jest możliwe. Odporność nabyta po szczepieniu przeciw krztuścowi nie jest trwała i może wygasać po upływie 3 lat. Człowiek jest jedynym gospodarzem pałeczek krztuśca.

Działanie chorobotwórcze pałeczek krztuśca polega na powstawaniu uszkodzeń aż do zmian martwiczych włącznie, w obrębie błony śluzowej krtani, tchawicy i oskrzeli.

Natomiast wydzielane przez bakterie toksyny prowadzą do zmian nie tylko w drogach oddechowych, ale również w tkance mózgowej. Toksyny powodują również zwiększoną wrażliwość ośrodka kaszlowego oraz drażnią receptory kaszlowe dróg oddechowych, w następstwie czego pojawia się charakterystyczny kaszel, a odruch kaszlowy utrwala się na długo po ustąpieniu zakażenia.

Okres wylęgania wynosi od 3 do 14 dni.

Zaraźliwość: ok. 6 tygodni, przy czym największa jest w okresie nieżytowym i do 3 tygodni napadowego kaszlu, później stopniowo maleje. Po włączeniu antybiotykoterapii okres zakaźności skraca się do ok. 7 dni od rozpoczęcia leczenia.

Objawy

W przebiegu schorzenia charakterystyczne jest występowanie kilku faz choroby.

Faza nieżytowa

Objawy chorobowe są słabo zaznaczone i niecharakterystyczne. Pojawia się zapalenie spojówek, katar, niewielka gorączka, kaszel jest suchy, stopniowo nasilający się głównie w nocy.

Faza napadowa

Trwa 2-4 tygodni. Objawy tej fazy różnią się w zależności od wieku dziecka.

W wieku niemowlęcym kaszel nie musi być objawem dominującym, może nawet nie wystąpić. Niemowlęta mają napady duszności, z łzawieniem oczu, zaczerwienieniem twarzy, czasem sinicą i bezdechami. Bezdech może też być jedynym objawem choroby u najmłodszych niemowląt. U dzieci w wieku poniemowlęcym i starszych typowe napady kaszlu zwiększają stopniowo swoją częstotliwość i nasilenie. W ciągu doby zdarza się od kilku do kilkudziesięciu napadów. Mogą one być prowokowane przez pobudzenie emocjonalne lub fizyczne (np. jedzenie, kichanie, ziewanie, zdenerwowanie), ale też mogą wystąpić w trakcie snu.

Napad rozpoczyna się serią 5–10 silnych kaszlnięć w czasie jednego wydechu, po czym następuje głęboki świszczący wdech. Przypomina to pianie koguta i jest określane jako zanoszenie się. Często odkrztuszeniu lepkiej plwociny towarzyszą wymioty. W czasie kaszlu twarz staje się czerwona, sinieje, występuje wytrzeszcz gałek ocznych, łzawienie i ślinienie. Żyły nabrzmiewają. Ataki kaszlu mogą doprowadzić do pękania naczyń krwionośnych, wylewów i wybroczyn do spojówek oraz skóry, krwawień z nosa. U niemowląt przy końcu napadu kaszlu może dojść do bezdechu, a następnie do drgawek. W okresie międzynapadowym dziecko jest zmęczone, niewyspane, bez gorączki, ma obrzękniętą twarz z wybroczynami.

Faza zdrowienia

Zmniejsza się częstotliwość oraz intensywność napadów, ale sam kaszel może utrzymywać się bardzo długo.

Powikłania: zapalenie płuc, niedodma, rozstrzenie oskrzeli, zapalenie ucha środkowego. U niemowląt i małych dzieci najgroźniejszym powikłaniem jest krztuścowe uszkodzenie mózgu – z drgawkami, zaburzeniami świadomości, niedowładami i uszkodzeniem nerwów czaszkowych, mogące pozostawić trwałe objawy ubytkowe.

Leczenie

Krztusiec ze względu na jego zaraźliwość leczy się odpowiednio długo antybiotykami, i to na każdym etapie choroby. Duży wpływ na przebieg choroby ma właściwa opieka nad chorym. Przede wszystkim ważne jest, aby chore dziecko przebywało dużo na świeżym powietrzu, nawet w zimie. Nie są jednak wskazane długie spacery czy intensywne zabawy ruchowe. Należy ograniczyć ruch chorego dziecka, większy bowiem wysiłek fizyczny wywołuje napady kaszlu.

Słabsze dzieci powinny się mało ruszać, dużo werandować (np. przy otwartym oknie), bo już same napady kaszlu są dużym wysiłkiem fizycznym. Dzieci należy zainteresować zabawą – gdy są zajęte, kaszlą mniej. Dla starszych dzieci bardzo ważny jest też spokój, gdyż niepokój otoczenia udziela się dziecku i wpływa na zwiększenie częstości ataków. Gdy dziecko traci oddech w czasie kaszlu, nie może widzieć przerażonej twarzy matki, wtedy będzie dusić się jeszcze bardziej. Dieta w krztuścu jest normalna.

W przebiegu krztuśca występuje znaczne osłabienie odporności. Należy więc chronić chore na krztusiec dziecko przed możliwością dodatkowych zakażeń.