Szczelina odbytu, to ranki lub pęknięcia powstałe po przerwaniu wewnętrznej warstwy błony. Do urazów dochodzi najczęściej po oddaniu twardego stolca.

Inną przyczyną może być luźny, biegunkowy stolec. Dochodzi wtedy do podrażnienia chemicznego przez soki trawienne, które zbyt szybko dostają się w okolicę odbytu i drażnią miejsce, które staje się podatne na uraz czyli na pęknięcia od strony wewnętrznej. W ten sposób powstaje rana wewnętrznej warstwy odbytu zwana szczeliną odbytu. Biegnie ona podłużnie wzdłuż osi długiej kanału odbytu i jest zlokalizowana najczęściej (w 85% przypadków) od góry (od strony pleców) rzadziej (10%) od dołu (od strony pochwy u kobiet, od strony moszny u mężczyzn), jeszcze rzadziej w innym miejscu obwodu odbytu. Czasami ran (szczelin) jest więcej niż jedna.

Jakie są objawy, dolegliwości u chorego ze szczeliną odbytu

Powstanie ranki objawia się bólem i krwawieniem przy defekacji (oddawaniu stolca). Ból jest odczuwany najczęściej w momencie przechodzenia stolca przez odbyt i kilka minut po jego oddaniu, po czym zazwyczaj ustępuje samoistnie. Zdarzają się przypadki, gdy ból może się utrzymywać znacznie dłużej utrudniając normalne funkcjonowanie. Może mieć charakter ostry lub piekący, może być silny lub dyskretny. Może mu towarzyszyć świąd, pieczenie lub uczucie dyskomfortu w okolicy odbytu i krocza.

Drugim objawem związanym z powstaniem szczeliny odbytu jest krwawienie. Prawie zawsze występuje w trakcie oddawania stolca. Najczęściej krew widoczna jest na papierze toaletowym, na muszli klozetowej lub jako plama na stolcu. Czasem krwawienie jest większe, trwa nieco dłużej niż moment defekacji i ślady są widoczne na bieliźnie. Może pojawić się również wilgotna wydzielina na brzegu odbytu.

Jak przebiega choroba

Ból i krwawienie występują prawie zawsze w początkowej fazie choroby gdy mamy do czynienia ze szczeliną ostrą (świeżą). Objawy są najdotkliwsze w pierwszych dniach choroby, potem ulegają złagodzeniu, ale również później mogą być odczuwalne w czasie oddawania stolca.

Z tego względu chory udaje się do toalety niechętnie, czasami wstrzymuje oddawanie stolca, odkłada je na później obawiając się bólu. To powoduje dłuższe przebywanie stolca w odbytnicy, przez co staje się on bardziej twardy i gruby. Powstają zaparcia. W końcu dochodzi do momentu defekacji - twardy gruby stolec z trudem przeciska się przez wąski kanał ponawiając uraz, rozciąga brzegi ranki i rozchyla je. Ranka jest ruchoma: nie tylko przy oddawaniu stolca, ale przy siadaniu, wstawaniu, chodzeniu - rusza się cały odbyt i ranka na jego brzegu. Nie pozwala to na zrośnięcie się jej brzegów czyli wygojenie szczeliny odbytu. W miarę upływu czasu (kolejne dni, tygodnie) sama ranka i odczyn zapalny wokół niej powodują drażnienie mięśnia zwieracza odbytu. Brzegi rany oddalają się od siebie, grubieją, stają się nacieczone zapalnie. Ranka staje się coraz szersza i coraz głębsza. W jej głębi zaczynają być widoczne włókna mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu. Jest on drażniony przez szczelinę odbytu i odruchowo kurczy się (niezależnie od naszej woli). Nie możemy tego mięśnia rozluźnić nawet w łazience przy oddawaniu stolca. Wobec tego odbyt staje się coraz ciaśniejszy, węższy, stolec z coraz większym trudem przechodzi przez odbyt, nasza ranka - szczelina jest „tłamszona” z coraz większą siłą. Powstają zaparcia, stolce są twarde, mięsień zwieracz kurczy się i zacieśnia coraz bardziej. Wszystko to nie pozwala wygoić się naszej szczelinie. Staje się ona szczeliną nie ostrą, ale przewlekłą (starą).

Z czasem objawy i dolegliwości stają się znośne, a chory się do nich przyzwyczaja. Zazwyczaj ulegają nasileniu okresowo. Ale niewygojona rana pozostaje, pozostaje skurcz zwieracza. Rana przerasta i tworzy się tzw. zespół szczeliny odbytu. Z przodu rany (na zewnątrz szczeliny) tworzy się guzek zwany pseudopolipem, natomiast od środka (od wewnątrz) tworzy się drugi - przerosła brodawka odbytu.

Czasami trudno jest odróżnić szczelinę ostrą od przewlekłej, jednym z kryteriów jest czas. Uważa się ,że szczelina ostra, świeża jest do 3 tygodni trwania choroby, potem jest już przewlekła. Innym kryterium jest jej wygląd. Jeżeli brzegi są przerośnięte, wysztancowane, grube, a w dnie widoczne włókna mięśnia zwieracza to jest ona stara, przewlekła. Natomiast występowanie zespołu szczeliny pod postacią trzech elementów (pseudopolip, przerosła brodawka i szczelina pomiędzy nimi) rozsądza bezwzględnie o tym, że szczelina jest przewlekła, a choroba trwa bardzo długo. Wówczas chory sam może wyczuć zgrubienie w tym miejscu.