Konstrukcja kolan pozwala człowiekowi cieszyć się nie tylko chodzeniem, ale jeśli żyje zdrowo, kolana służą mu dobrze aż do późnej starości. Choroby cywilizacyjne: nadwaga, brak ruchu, urazy i uszkodzenia, powodują jednak, że kolana odmawiają posłuszeństwa.

Nasza wina

Główną przyczyną przedwczesnego zużywania się chrząstki stawowej są przeciążenia i mikrourazy wywołane mało aktywnym trybem życia oraz nadwagą i otyłością. Z jednej strony, brak ruchu prowadzi do nadmiernego przyrostu masy ciała. Z drugiej strony osobom z nadwagą trudniej zmobilizować się do ćwiczeń fizycznych. Nasze stawy przygotowane są do przenoszenia określonych obciążeń – adekwatnych do przeciętnej wagi ciała. Pod wpływem większego ciężaru chrząstka zużywa się po prostu szybciej.

Inną istotną przyczyną wczesnej choroby zwyrodnieniowej jest długotrwałe unieruchomienie stawu podczas leczenia po urazie. Kiedy staw się nie rusza, to nie jest odżywiany przez maź stawową, która w czasie „przymusowego przestoju” traci swoje cenne właściwości odżywcze.

To jeden z podstawowych problemów, z którymi boryka się chirurgia urazowa. Na przykład aby wyleczyć złamaną kość, często trzeba unieruchomić sąsiadujące z miejscem złamania stawy, a zmiany w chrząstce stawowej mogą wystąpić już po kilku tygodniach takiej kuracji. Ważne jest zatem, abyśmy przygotowali organizm – a zwłaszcza stawy i mięśnie – do zwiększonego wysiłku podczas urlopu. Choroba zwyrodnieniowa może zacząć się np. od lekkiego skręcenia kolana i pęknięcia w nim łąkotki podczas górskiej wycieczki.

Ale też przedwczesna choroba zwyrodnieniowa może być efektem nadmiernej eksploatacji stawu kolanowego. Gonartroza jest chorobą zawodową piłkarzy oraz tancerzy, którzy podczas każdego treningu wykonują od kilkuset do kilku tysięcy ruchów obciążających nadmiernie stawy kolanowe. Chodzi przede wszystkim o obroty na zgiętym kolanie. W normalnym funkcjonowaniu ten ruch występuje rzadko.

Gonartroza może być także efektem – choć zdarza się to niezmiernie rzadko – różnego rodzaju wad wrodzonych stawu kolanowego oraz przebytych chorób zapalnych (bakteryjnych), które mogą umiejscowić się w kolanie.

Pomóc kolanom

Krótkotrwały ból w okolicy kolana, nasilający się zwłaszcza przy mocnych stąpnięciach przy schodzeniu i wchodzeniu po schodach lub przenoszeniu ciężarów, to pierwszy znak, że nasze mięśnie są zbyt słabe, aby stabilizować kolano. Problem w tym, że zwykle ten sygnał bagatelizujemy. Ot, wystarczy przecież chwilę posiedzieć lub poleżeć, a ból sam przejdzie. Do konsultacji z ortopedą skłaniamy się dopiero wtedy, gdy kolano pomimo odpoczynku boleć nie przestaje, jest opuchnięte, a skóra w tym miejscu staje się wyraźnie cieplejsza. A te objawy świadczą o tym, że proces zwyrodnieniowy już się zaczął i że czas już najwyższy, aby kolano obejrzał specjalista.

Co dzieje się w stawie? Maź stawowa przekształca się w płyn, który nie odżywia chrząstki. Z czasem przestaje być ona sprężysta, giętka, stopniowo staje się coraz cieńsza. Jeśli w porę nie zahamujemy tego procesu, to po kilku latach kości – piszczelowa i udowa – zaczną się bronić same przed niestabilnością, tworząc różnego rodzaju wyrośla kostne. Ich zadaniem będzie „przytrzymanie” stawu, aby nie odchylał się na wszystkie strony.

Innym zewnętrznym objawem postępującej choroby zwyrodnieniowej jest zmiana osi kolana. Zdrowa noga mężczyzny jest prosta, a kobiety uformowana w delikatny znak „x”. Panie mają szerszą miednicę, w związku z tym stawy kolanowe mają skierowane do wewnątrz. Przy chorobie zwyrodnieniowej, tak u pań, jak i u panów, stawy kolanowe odginają się na zewnątrz. Taki efekt nazywany jest szpotawością.

Ortopeda, który podejrzewa chorobę zwyrodnieniową, na pewno w pierwszej kolejności przeprowadzi badanie kliniczne. Polega ono na ocenie wzrokowej i dotykowej m.in. osi kończyny, ruchomości stawów kolanowych i ich stabilności, sprawdzeniu, czy łąkotki nie są uszkodzone. Pierwszym badaniem dodatkowym w diagnozowaniu choroby zwyrodnieniowej jest zdjęcie RTG. Widoczna na nim szpara między kośćmi to nic innego jak chrząstka stawowa, która w obrazie radiologicznym nie daje żadnego cienia. Im szpara stawowa jest węższa, tym cieńsza jest chrząstka. Jeśli dodatkowo na zdjęciu widoczne są wyrośla kostne, to znak, że choroba zwyrodnieniowa trwa już co najmniej od kilku lat.

Badanie RTG wykonuje się również w celu wykluczenia wrodzonych patologii stawu. Niestety nie wykaże ono wczesnych zmian zwyrodnieniowych, gdy dochodzi do tzw. chondromalacji, czyli stanu, kiedy chrząstka jeszcze nie zaczęła się ścierać, ale już zaczęła tracić swoją wytrzymałość. Aby ocenić jej kondycję, a także innych struktur stawu kolanowego, których na zdjęciu RTG nie widać, wykonuje się badanie ultrasonograficzne (USG). Jeszcze dokładniejszą ocenę stawu daje rezonans magnetyczny (RMI).